Instytucja zastawu w prawie przewozowym uregulowana została w art. 57 ust. 1 oraz ust. 2 ustawy z dnia 15 listopada 1984 r. – Prawo przewozowe, (Dz.U.2020.0.8), który stanowi, iż:
„Przewoźnikowi przysługuje prawo zastawu na przesyłce w celu zabezpieczenia roszczeń wynikających z umowy przewozu, z wyjątkiem przesyłek organów władzy i administracji państwowej oraz organów wymiaru sprawiedliwości i ścigania.”
„Prawo zastawu może być wykonywane, dopóki przesyłka znajduje się u przewoźnika lub u osoby, która ją dzierży w jego imieniu, albo dopóki może nią rozporządzać na podstawie dokumentów.”
Mając powyższą definicję na uwadze, należy uznać, iż skorzystanie z prawa zastawu, ma na celu zabezpieczenie szeregu istniejących roszczeń, które mogą ewentualnie wynikać z zawartej umowy przewozu, zaliczając do tego roszczenia odszkodowawcze oraz różnego rodzaju opłaty dodatkowe. Prawo to przysługuje zarówno podczas dokonywania przewozu towaru, jak i podczas przewozu bagażu. Stwierdzić należy, iż momentem, kiedy przewoźnik będzie mógł skorzystać z tego prawa jest moment wydania danej przesyłki przewoźnikowi. Z drugiej strony, wygasa ono wraz z chwilą przekazania tej przesyłki osobie do tego uprawnionej. Co należy zaznaczyć, zgodnie z funkcją oraz naturą zastawu, jego ustanowienie nie wymaga zawierania oddzielnej umowy. W przypadku ustanowienia zastawu, należy pamiętać, iż to na przewoźniku ciąży obowiązek dołożenia należytej staranności w celu zabezpieczenia przedmiotu zastawu. Ponadto przewoźnik nie jest w żaden sposób uprawniony do korzystania z przedmiotu zastawu.
Przechodząc do samej procedury, związanej z zaspokojeniem wierzytelności przedmiotem zastawu, przedstawia się ona następująco. W sytuacji, kiedy dłużnik nie wywiąże się z zobowiązania, przewoźnik nie może samodzielnie dokonać sprzedaży przedmiotu zastawu. Jedyną możliwością na zaspokojenie swojej wierzytelności z przedmiotu zastawu jest wystąpienie do sądu z powództwem. Po uzyskaniu prawomocnego wyroku, wierzyciel występuje z wnioskiem do sądu o nadanie wyrokowi klauzuli wykonalności. W tym wypadku, wierzyciel uzyskuje tytuł wykonawczy, z którym to następnie kieruje się do komornika. Komornik dokonuje sprzedaży rzeczy i w taki sposób następuje zaspokojenie wierzytelności zgodnie z postanowieniami postępowania egzekucyjnego.
Przechodząc do rozważań na temat częstych przypadków nadużywania prawa do zastawu, w pierwszej kolejności należy ponownie zaznaczyć, iż celem zastawu jest zabezpieczanie istniejących roszczeń, które wynikają z konkretnej umowy przewozu, która w danej chwili jest wykonywana. Co za tym idzie, nie ma możliwości wykorzystywania prawa zastawu do zabezpieczania roszczeń wynikających z wierzytelności przeszłych, przykładowo z umów przewozu zawartych w przeszłości pomiędzy tymi samymi stronami, których płatności nie zostały uregulowane. Jednocześnie, na tej samej zasadzie, nie można wykonać prawa zastawu, na wierzytelnościach przyszłych, które jeszcze nie powstały. Posługując się przykładem, jeżeli w umowie, strony zawarły postanowienie, iż zapłata za wykonywany przewóz ma nastąpić w terminie 30 dni, poczynając od dnia wykonania przewozu, to w momencie wykonywania przewozu, roszczenie wynikające z umowy jeszcze nie będzie istnieć. Sytuacja ta wyklucza możliwość zastosowania prawa na zastawie. Dodatkowo, analogicznie do powyższego, nie ma żadnej prawnej możliwości skorzystania z prawa zastawu zapobiegawczo, w sytuacji, kiedy jedna ze stron umowy powzięła informację, iż druga strona ma problemy finansowe i jest niewypłacalna, a roszczenie jeszcze nie powstało.
Podsumowując powyższe, należy mieć na uwadze, iż nieuprawnione wykorzystanie prawa zastawu w prawie przewozowym może doprowadzić do poważnych konsekwencji. Taka sytuacja, zgodnie z orzecznictwem, może być zakwalifikowana jako dokonanie świadomego opóźnienia w dostawie towaru, a tym samym jako rażące niedbalstwo. Co za tym idzie, przewoźnik odpowiadać będzie bez ograniczeń, do pełnej wysokości straty poniesionej w wyniku opóźnienia przewozu. Jednocześnie, w sytuacji nieuprawnionego wykorzystania prawa zastawu, spełnione są przesłanki wynikające z art. 248 § 1 Kodeksu karnego, czyli przestępstwa przywłaszczenia mienia.
Anna Sikora
Kancelaria Prawna Viggen sp.j.
Niniejszy dokument podlega ochronie prawnej na mocy ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (ustawa z dnia 4 lutego 1994 r., Dz. U. 06.90.631 z późn. zm.).
