Jaki jest najlepszy system czasu pracy dla kierowców? System czasu pracy jest wyznacznikiem w stosunku pracy, ponieważ określa czas pracy, w tym normy (dobową, przeciętną tygodniową),rozkład, okresy rozliczeniowe, dopuszczalność stosowania przerwy niewliczanej do czasu pracy. Jako kluczowy element organizacji czasu pracy pracownika, powinien być rozważnie wprowadzony do firmy transportowej, zgodnie z obowiązującymi przepisami oraz specyfiką rodzaju wykonywanych przewozów. Ustawa o czasie pracy kierowców wyróżnia następujące systemy, w których może być zatrudniony kierowca:
-podstawowy
-równoważny
-zadaniowy
-przerywany
-mieszany ( równoważny- przerywany).
Podstawowy system czasu pracy jest tzw. „tradycyjnym” modelem, charakteryzuje się tym, że norma dobowa wynosi 8 godzin, a praca wykonywana jest 5 dni w tygodniu. Może być stosowany do wszystkich kierowców zatrudnionych zarówno w przewozie drogowym, jak i na potrzeby własne. Jedynym ograniczeniem wprowadzonym przez ustawodawcę jest okres rozliczeniowy, który nie może być dłuższy niż 4 miesiące. Jest to system korzystny dla pracodawców, których zatrudnieni pracownicy nie przekraczają 8 godzin pracy.
Zadaniowy system czasu pracy zgodnie z ustawą o czasie pracy kierowców może być stosowany wyłącznie do pracowników zatrudnionych w transporcie drogowym. Wprowadzenie powyższego systemu jest uzależnione od rodzaju wykonywanych przewozów lub ich szczególną organizacją. Obowiązkiem pracodawcy jest takie zaplanowanie dnia pracy kierowcy, żeby miał realną możliwość wykonać zadania przewozowe w ramach 8 godzinnego dnia pracy oraz wykorzystać przerwy, które określa omawiana ustawa oraz rozporządzenie WE 561/2006. Zgodnie z art. 17 to kierowca, a nie pracodawca ustala plan wykonania przewozów w każdym dniu, dlatego trudno stosować powyższy system w przewozie osób, skoro to podmiot zatrudniony ustala rozkład czasu pracy. Jeżeli pracownik wykona zadania wyznaczone przez pracodawcę np. w ciągu 6 godzin, to pozostałe 2 godziny zostaną mu zaliczone do czasu pracy (art. 10 ust.3). Natomiast w przypadku, gdy kierowca nie zdążył wykonać planowanych przewozów w ciągu dobowego wymiaru czasu pracy( 8 godzin), to pozostały czas jego dyspozycyjności zostanie zaliczony do dyżuru. Ustawodawca nie określił jednak, czy dany okres ma być zaliczony do gotowości (poza godzinami pracy w miejscu i w czasie wyznaczonym przez pracodawcę), czy do przerw określonych w przepisie art. 9 ust. 2. Powyższe dyżury różnią się w sposobie rozliczania należności z tego tytułu, dlatego w tym zakresie przepis dotyczący dyspozycyjności powinien być znowelizowany. W uzasadnieniu orzeczenia Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że omawiany system jest korzystny nie tylko dla przedsiębiorcy, ale i dla kierowcy (…)przy pracy wydajnej może skrócić swój rzeczywisty czas pracy, a przede wszystkim może swobodnie kształtować jego rozkład i własną organizację pracy ( wyr. SN z dnia 7.12.1999r. I PKN 427/99). Jednak należy pamiętać, że jeżeli inspektor pracy podczas kontroli stwierdzi, że kierowcy nagminnie pracują powyżej 8 godzin, to może zakwestionować stosowanie omawianego systemu, co będzie skutkowało wypłaceniem pracownikom należności z tytułu godzin nadliczbowych.
Równoważny system czasu pracy to najbardziej elastyczny i najchętniej stosowany system w przewozie drogowym oraz w przewozie na potrzeby własne. Jego cechą charakterystyczną jest możliwość wydłużenia czasu pracy w poszczególne dni i tygodnie, co jest równoważone skróceniem dobowych lub tygodniowych norm czasu pracy albo całkowitym zwolnieniem pracowników z obowiązku świadczenia pracy w inne dni (w danym okresie rozliczeniowym). Przykład: kierowca tira może pracować 3 dni po 10 godzin( pracować nie prowadzić pojazd!), a później 2 dni po 5 godzin. Korzyścią dla pracodawcy jest nie tylko uelastycznienie godzin pracy kierowcy, ale również możliwość zmniejszenia godzin nadliczbowych w danym okresie rozliczeniowym. Przepis art. 15 ustawy o czasie pracy kierowców określił maksymalne okresy jego dobowego wydłużenia do 12 godzin w dobie roboczej.
Przepis art. 16 ustawy reguluje materię dotyczącą przerywanego systemu czasu pracy.Możemy go stosować zarówno w transporcie drogowym jak i w niezarobkowym przewozie drogowym, jeżeli spełnione są łącznie następujące warunki:
– istnieją szczególnie uzasadnione przypadki jego zastosowania (żaden przepis ich nie określa)
– rozkład pracy jest z góry ustalony.
Cechą charakterystyczną systemu jest stosowanie jednej przerwy w pracy, która nie może być dłuższa niż 5 godzin. W przypadku pracowników zatrudnionych w przewozach regularnych, przerwa maksymalnie może wynosić 6 godzin, jeżeli dobowy wymiar czasu pracy nie przekracza 7 godzin. Minimalny czas trwania przerwy nie został określony w ustawie, jak również długości odcinków pracy miedzy przerwą, więc pracodawca może ustalić np. 2 godziny pracy-przerwa 5 godzin-6 godzin pracy. W czasie trwania przerwy kierowca nie pozostaje w miejscu pracy/w siedzibie pracodawcy, nie jest w dyspozycji, ani w gotowości, tylko swobodnie dysponuje swoim czasem. Pracownik za przerwę otrzymuje ekwiwalent w wysokości połowy wynagrodzenia wynikającego z jego osobistego zaszeregowania, określonego stawką godzinową lub miesięczną. Przerywany system czasu pracy najczęściej jest stosowany w przewozach regularnych.
Kolejnym systemem czasu pracy, w którym możemy zatrudniać kierowców jest tzw. system „mieszany”. Ustawa o czasie pracy kierowców dopuszcza jego stosowanie, ale wyłącznie w połączeniu- równoważnego z przerywanym systemem czasu pracy (art.19). Ustawodawca określił łączne warunki jego stosowania:
– uzasadnione przypadki
-z góry ustalony rozkład czasu pracy obejmujący okres co najmniej miesiąc, który uwzględnia przepisy o dobowym odpoczynku.
Omawiany system czasu pracy najkorzystniej można stosować do kierowców, którzy zatrudnieni są w przewozach regularnych, w tym wykonują kilka razy w miesiącu przewóz okazjonalny. Przykład: kierowca dwa dni pracuje w systemie przerywanym( 4 godziny pracy-przerwa 3 godziny -4 godziny pracy), w trzecim dniu jest kierowcą wycieczki do Wieliczki ( 12 godzin pracy w tym 9 godzin jazdy). Ustawodawca słusznie uzależnił jego stosowanie od z góry ustalonego rozkładu, ponieważ pracodawca może go przeanalizować pod względem prawidłowości w wykorzystywaniu dobowych oraz tygodniowych odpoczynków.
Zasadą jest, że systemy i rozkłady czasu pracy oraz okresy rozliczeniowe mają być ustalane w układzie zbiorowym pracy, natomiast jeżeli pracodawca nie jest nim objęty to w regulaminie pracy lub w obwieszczeniu (jeżeli firma nie zatrudnia co najmniej 20 pracowników). Wyjątkiem jest przerywany system czasu pracy, który można wprowadzić w umowie o pracę, jeżeli u pracodawcy nie działa organizacja związkowa lub w regulaminie.
Okres rozliczeniowy nie może być dłuższy niż 4 miesiące. Wyjątek dotyczy zatrudnienia w równoważnym systemie czasu pracy, ponieważ zgodnie z art.15 ust.3 okres rozliczeniowy nie może być dłuższy niż 1 miesiąc, jednakże pracodawca może zastosować w firmie transportowej 3 miesięczny okres rozliczeniowy w szczególnie uzasadnionych przypadkach. Natomiast 4 miesięczny okres jest możliwy wyłączne dla kierowców, których praca jest uzależniona od pory roku lub warunków atmosferycznych np. w rolnictwie. Przedłużenie okresu rozliczeniowego w równoważnym systemie czasu pracy należy ustalić w układzie zbiorowym pracy, jednakże, gdy zakładowa organizacja związkowa nie wyrazi zgodę na jego ustalenie/zmianę to pracodawca może zastosować go wtedy, jeżeli najpierw zawiadomi właściwy inspektorat pracy. W przypadku braku organizacji związkowej, pracodawca wprowadza przedłużony okres rozliczeniowy również po uprzednim zawiadomieniu właściwego inspektoratu pracy. Należy zaznaczyć, że zawiadomienie ma charakter wyłącznie informacyjny, czyli jego stosowanie nie jest uzależnione od zgody PIP.
Należy pamiętać, że bez względu na to w jakim systemie jest zatrudniony kierowca, nie może zostać przekroczona ustawowa liczba godzin nadliczbowych w tygodniu -przeciętnie 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym ( art. 12). Ustawodawca wprowadził wyjątek od tej reguły umożliwiając przedłużenie czasu pracy aż do 60 godz. w tygodniu, jeżeli średni tygodniowy czas pracy nie przekroczy 48 godzin w danym okresie rozliczeniowym. Powyższe ograniczenia wymiaru czasu pracy dotyczą kierowcy zatrudnionego u więcej niż jednego pracodawcy.
Karolina Otfinowska
Prawnik
