Samozatrudnienie jako jednoosobowa działalność gospodarcza nie jest zdefiniowane w żadnej ustawie. Artykuł 5b Ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych z dnia 26 lipca 1991 r. (tekst jednolity z dnia 31 stycznia 2000 r., Dz.U. 00, Nr 14, poz. 176) mówi, czym nie jest pozarolnicza działalność gospodarcza. Czy więc przewoźnicy nadal mogą korzystać z tej formy wykorzystania kierowców we własnych firmach?
Art. 5b. [Pozarolnicza działalność gospodarcza, wyłączenia] 1. Za pozarolniczą działalność gospodarczą nie uznaje się czynności, jeżeli łącznie spełnione są następujące warunki:
1) odpowiedzialność wobec osób trzecich za rezultat tych czynności oraz ich wykonywanie, z wyłączeniem odpowiedzialności za popełnienie czynów niedozwolonych, ponosi zlecający wykonanie tych czynności,
2) są one wykonywane pod kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonych przez zlecającego te czynności,
3) wykonujący te czynności nie ponosi ryzyka gospodarczego związanego z prowadzoną działalnością.
2. Jeżeli pozarolniczą działalność gospodarczą prowadzi spółka niemająca osobowości prawnej, przychody wspólnika z udziału w takiej spółce, określone na podstawie art. 8 ust. 1, uznaje się za przychody ze źródła, o którym mowa w art. 10 ust. 1 pkt 3.
Nie wystarczy już, więc spełnienie warunku prowadzenia działalności zarobkowej we własnym imieniu i na własny lub cudzy rachunek, jak mówi o tym art. 3 pkt. 9 Ordynacji podatkowej z dnia 29 sierpnia 1997 r. (tekst jednolity z dnia 4 stycznia 2005 r., Dz.U. 05, Nr 8, poz. 60)
Art. 3. [Definicje ogólne] Ilekroć w ustawie jest mowa o (?)
9) działalności gospodarczej – rozumie się przez to każdą działalność zarobkową w rozumieniu przepisów o swobodzie działalności gospodarczej, w tym wykonywanie wolnego zawodu, a także każdą inną działalność zarobkową wykonywaną we własnym imieniu i na własny lub cudzy rachunek, nawet gdy inne ustawy nie zaliczają tej działalności do działalności gospodarczej lub osoby wykonującej taką działalność – do przedsiębiorców;
musi być ona wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły (art. 2 Ustawy o swobodzie działalności gospodarczej z dnia 2 lipca 2004 r., tekst jednolity z dnia 16 sierpnia 2007 r., Dz.U. Nr 155, poz. 1095).
Art. 2. [Pojęcie działalności gospodarczej] Działalnością gospodarczą jest zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły.
Poprzez analogię można wnioskować z art. 5b Ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, że należy też:
-ponosić odpowiedzialności wobec osób trzecich za rezultat czynności,
-wykonywać pracę samodzielnie, nie pod kierownictwem i w czasie wyznaczonym przez zlecającego,
-wykonawca ponosi ryzyko gospodarcze związane z prowadzoną działalnością.
Urząd Skarbowy w Sandomierzu 31 stycznia 2007 roku (nr PF/415-3/07) stwierdził, że kierowca przewożący towary samochodem udostępnionym przez firmę transportową jest nadal przedsiębiorcą. Decyzję uzasadniało stwierdzenie, iż kierowca ponosi ryzyko gospodarcze w postaci np. niewypłacalności zleceniodawcy.
Izba Skarbowa w Katowicach w swej interpretacji z 12 lutego 2008 roku (IBPBI/415-253/07/MW/KAN-215/11/07) również wyraziła przychylne stanowisko wobec zawartych przez spółkę umów z kierowcami-przedsiębiorcami o świadczenie usług prowadzenia pojazdu w krajowym i międzynarodowym przewozie rzeczy i towarzyszących temu usługom. Spółka pozostaje jednak nadal właścicielem pojazdów. Wspomniana umowa o świadczenie usług wskazuje miejsce i czas załadunku. Trasę wybiera sobie już sam kierowca i to on ponosi konsekwencję w razie przeszkód uniemożliwiających dalszą jazdę. Kierowca ponosi też odpowiedzialność:
-solidarną – wobec kontrahenta spółki za szkodę wyrządzoną wykonaniem lub nienależytym wykonaniem usługi,
-pełną – wobec spółki i osób trzecich za szkody wyrządzone przy świadczeniu usługi.
Spółka nie musi zapewnić kierowcy określonej ilości zleceń, ani też zleceń o określonej wartości. Natomiast może nie wypłacić mu wynagrodzenia w razie niewykonania lub nienależytego wykonania usługi lub też potrącić kierowcy z wynagrodzenia wynikające z umowy należności (np. odszkodowania). Natomiast kierowca będący przedsiębiorcą musi spełniać wszelkie wymagania stawiane przewoźnikom, czyli musi na własny koszt uzyskać i odnawiać kwalifikacje, świadectwa, badania, czy też certyfikaty kompetencji zawodowej, konieczne do uzyskania licencji. Te właśnie przesłanki pozwalają kierowcom rozliczać przychody w ramach działalności kierowcy. Odpowiedź Izby Skarbowej w tej kwestii brzmiała: „nie zostały spełnione warunki wymienione w art. 5b ust.1 Ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, co oznacza, że czynności wykonywane przez kierowców na podstawie zawartych umów cywilnoprawnych mogą być uznane za świadczone w ramach prowadzonej przez nich działalności gospodarczej”.
Jednak nie każda decyzja Urzędu Skarbowego jest tak korzystna dla kierowców. Izba Skarbowa w Gdańsku w interpretacji z 27 sierpnia 2007 (BI/4117-0053/07) stwierdziła, że „zachodzą łącznie wszystkie przesłanki negatywne określone w art. 5b ust.1 ustawy PIT, tym samym świadczone usługi nie mogą być uznane za pozarolniczą działalność gospodarczą”. Argumenty na niekorzyść kierowcy brzmiały :
-w umowie nie określono, kto ponosi odpowiedzialność wobec osób trzecich,
-obowiązki kierowcy wskazywały, że kierowca działa pod wpływem firmy transportowej,
-kierowca nie ponosił ryzyka inwestycyjnego.
Również interpretacja Izby Skarbowej w Łodzi z 10 kwietnia 2007 (I-2/4150/IN-47/USŁ-Śr./07/LP) była niekorzystna dla kierowców miejskich autobusów, ponieważ mieli zagwarantowane prawo do wynagrodzenia za każdą godzinę prowadzenia pojazdu, a także niezawinionego postoju, czyli nie ponosili ryzyka gospodarczego.
Kierowcy świadczący usługi w ramach samozatrudnienia nie mają całkowitej pewności, czy prowadzą działalność gospodarczą w ramach Ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Może bowiem zdarzyć się, że w trakcie kontroli organ podatkowy podda w wątpliwość samozatrudnienie kierowcy. Obiekcje budzi wciąż pojęcie ryzyka gospodarczego, ponieważ organy podatkowe interpretują je niejednolicie. Dlatego też zalecaną praktyką dla kierowców jest wnioskowanie do Urzędów Skarbowych o interpretację przepisu w odniesieniu do istniejącego stanu faktycznego.
Samozatrudnieni kierowcy, by móc rozliczać się 19-procentowym podatkiem liniowym z tytułu prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej mają obowiązek do dnia 20 stycznia złożyć Naczelnikowi Urzędu Skarbowego oświadczenie o wyborze takiej formy opodatkowania. Jeżeli działalność gospodarcza jest rozpoczynana przez kierowcę w trakcie roku, oświadczenie należy złożyć do dnia poprzedzającego rozpoczęcie działalności, najpóźniej w dniu uzyskania pierwszego przychodu. Dodatkowym utrudnieniem jest to, że obecne przepisy podatkowe nie pozwalają samozatrudnionemu na opodatkowanie się podatkiem liniowym, jeśli świadczył usługi na rzecz byłego pracodawcy, jeśli wykonywał je w roku podatkowym bieżącym lub poprzedzającym rozpoczęcie samodzielnej działalności gospodarczej.
W Sejmie trwają prace nad nowelizacją Ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, która osobom podejmującym działalność gospodarczą w trakcie roku podatkowego nakazywałaby rozliczanie się według skali podatkowej tylko do końca bieżącego roku. Natomiast wszystko wskazuje na to, iż utrzymana będzie regulacja zabraniająca stosowanie podatku liniowego wobec osób samozatrudnionych, które współpracują z byłym pracodawcą w bieżącym roku podatkowym (art. 9a ust.3 pkt.2 Ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych). Prace nad projektem trwają, więc trudno z całkowitą pewnością określić, jak będzie wyglądać wersja ostateczna nowelizacji.
Niniejszy dokument podlega ochronie prawnej na mocy ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (ustawa z dnia 4 lutego 1994 r., Dz. U. 06.90.631 z późn. zm.).
