Autor publikacji: Dr Mariusz Miąsko Prezes Kancelarii Prawnej Viggen sp.j.
Odszkodowania za przestoje na wschodniej granicy
Czy w związku z protestem funkcjonariuszy służby celnej na wschodniej granicy RP powstała odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkody wynikłe z przestojów w dokonywanych odprawach celnych.
Na to pytanie próbuje sobie odpowiedzieć obecne większość polskich przewoźników. W myśl obowiązujących przepisów Skarb Państwa odpowiada za szkody wynikłe z niezgodnego z prawem działania lub zaniechania funkcjonariuszy władzy publicznej. Nie ulega też wątpliwości, że „celnik” jest funkcjonariuszem publicznym, a więc powyższa zasada znajduje w stosunku do niego pełne zastosowanie.
W omawianej sytuacji można więc Służbie Celnej śmiało postawić zarzut bezczynności. Bezczynność ta – sama w sobie nie może być jednak utożsamiana ze szkodą. Gdyby jednak w jej następstwie powstała szkoda, to dochodzenie odszkodowania mogłoby mieć oparcie w przepisach Kodeksu Cywilnego. By móc skutecznie dochodzić w stosunku do Skarbu Państwa strat związanych z przestojem, należy jednak ściśle określić a następnie wykazać wysokość powstałej szkody. Bazując na dotychczasowych relacjach poszkodowanych, można pokusić się na przykładowe wskazanie możliwych roszczeń:
– szkody przewoźnika jako pracodawcy – bez wątpienia przewoźnicy, którzy zatrudniają kierowców, w zasadzie bez względu na formę zatrudnienia, ponieśli szkody w postaci konieczności wypłacenia swym pracownikom dodatkowych świadczeń za okres, jaki spędzili bezczynnie na granicy. Koszty te nie tylko ograniczają się do wynagrodzenia za okres „bezczynności”, ale także dotyczą wszelkiego rodzaju świadczeń dodatkowych – w tym godziny nadliczbowe czy diety. Co więcej – okres postoju kierowcy na granicy, wliczany w czas pracy, wymusił na przewoźnikach udzielenie tym kierowcom dodatkowego okresu na odpoczynek.
– szkody związane z niewykonaniem umów przewozu – zdecydowana większość przewoźników poniosła głównie szkody w tym zakresie. Niezadowoleni klienci oraz restrykcyjne umowy mogły doprowadzić do sytuacji, gdy przewoźnik nie otrzymał części, lub nawet całości umówionego wynagrodzenia. Co więcej – istnieje poważne zagrożenie, iż przewoźnik taki zostanie przez swego klienta obciążony dodatkowo odszkodowaniem lub karą umowną, związanymi z nie wywiązaniem się z umowy w terminie. W tych wypadkach, w razie, gdyby przewoźnik został obciążony przez swego
kontrahenta szkodą, lub też gdyby faktycznie odmówiono mu zapłaty – może żądać od Skarbu Państwa naprawienia szkody we wskazanej powyżej wysokości.
– straty związane ze zużytym dodatkowo paliwem i innymi materiałami – przestój wiązał się dla większości przewoźników z koniecznością zużycia dodatkowych ilości paliwa oraz innych materiałów. Przykładowo – utrzymanie działania chłodni, wiązało się z koniecznością pracy silnika przez cały okres przestoju. Straty te także stanowią szkodę i mogą być dochodzone skutecznie od Skarbu Państwa.
– utracony zysk, spowodowany niemożliwością przyjmowania i realizacji nowych zleceń – w dalszej kolejności należy wskazać, iż unieruchomione pojazdy przewoźników oraz brak przepustowości granic, powodował, że przewoźnicy nie przyjmowali dalszych zleceń. Nie mogli bowiem zapewnić ich realizacji. Co gorsza – cześć przewoźników, posiadających podpisane stałe umowy, nie mogąc ich wykonać, płaci obecnie spore kary umowne swym kontrahentom. Zatem i zysk utracony, i kary za niewykonanie stałych umów także stanowią szkodę, jakiej należałoby dochodzić w sądzie.
– szkody w przewożonym towarze – cześć przedsiębiorców, wykonujących przewóz własnych towarów np. łatwo psujących się, czy też żywca, z uwagi na długotrwały przestój utraciła ten towar, gdyż uległ on zepsuciu lub uszkodzeniu. W takiej sytuacji szkodą będzie wartość rynkowa przewożonego towaru, jaki uległ zniszczeniu lub zepsuciu.
– wizerunek firmy – dla większości przewoźników utrata renomy, oraz wizerunku solidnej i terminowo działającej firmy łączyć się będzie z utratą klientów i zmniejszeniem obrotu. Być może, część klientów w obawie przed kolejnymi tego typu sytuacjami, zmieni przewoźników na tych, którzy obsługują inne trasy. Konsekwencją tego jest także utrata spodziewanego zarobku, a zatem szkoda.
– inne szkody – każdy z przewoźników działa w określonych, specyficznych warunkach. Zatem ustalając szkodę, jakiej dochodzić będziemy do Skarbu Państwa, należy wziąć pod uwagę indywidualną sytuację przewoźnika, i badać każdy przypadek z osobna. Może bowiem okazać się, iż w konkretnym przypadku szkody opisane powyżej stanowią jedynie znikomą część strat, jakie poniósł przewoźnik w wyniku protestu celników.
Należy jednak zwrócić uwagę na okoliczność, iż roszczenie o odszkodowanie z tytułu poniesionych strat, związanych z przewozem osób lub towarów, nie może przekroczyć wysokości odszkodowania, którego kontrahent może żądać od przewoźnika.
Roszczenia wobec przewoźnika z tytułu umowy przewozu są bowiem w znacznym stopniu ograniczone m.in. do zwykłej wartości przesyłki (art. 788 § 1 kodeksu cywilnego). Wysokość dochodzonego odszkodowania może ulec zmniejszeniu o kwotę, jaką wypłacił przewoźnikowi ubezpieczyciel.
Podkreślenie wymaga jednak fakt, iż tak naprawdę możliwość dochodzenia odszkodowania czy to od Skarbu Państwa, czy też ewentualnie od ubezpieczyciela, zależy, jak to wskazano powyżej, od indywidualnej sytuacji danego przewoźnika.
Pamiętać też należy, iż strona zobowiązana do naprawienia szkody (czyli Skarb Państwa lub ubezpieczyciel) będzie podnosić zarzuty, mające na celu zwolnienie się z odpowiedzialności lub też zmniejszenie obowiązku naprawienia szkody. Powództwa o charakterze odszkodowawczym wymagają więc solidnego przygotowania oraz pomocy prawnika.
Niewątpliwym i praktycznym plusem dochodzenia odszkodowania od Skarbu Państwa jest pełna wypłacalność tego dłużnika, oraz fakt, iż co do zasady Państwo przyznało, iż poczuwa się do odpowiedzialności za powstałe szkody. Cały proces dochodzenia odszkodowania może wyglądać na długotrwały i skomplikowany, zatem nieoceniona wydawać się może pomoc profesjonalnego pełnomocnika – tak przy ustaleniu wysokości odszkodowania, jak i przy wyborze najkorzystniejszej drogi do jego uzyskania. By móc ubiegać się o odszkodowanie, należy w pierwszej kolejności skompletować dokumentację, potwierdzającą wysokość szkód, a następnie skierować do odpowiedniej jednostki Skarbu Państwa żądanie przyznania odszkodowania.
Niniejszy dokument podlega ochronie prawnej na mocy ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (ustawa z dnia 4 lutego 1994 r., Dz. U. 06.90.631 z późn. zm.).
