Strona główna Informacje prawne Czy Sąd Najwyższy ignoruje wyrok TK w sprawie ryczałtów noclegowych?

Czy Sąd Najwyższy ignoruje wyrok TK w sprawie ryczałtów noclegowych?

3609
2
5/5 (2)

Autor publikacji: Dr Mariusz Miąsko Prezes Kancelarii Prawnej Viggen sp.j.

I. Wstęp

Czy Sąd Najwyższy ignoruje wyrok TK w sprawie ryczałtów noclegowych? Od wydania orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego K 11/15 upłynęło już kilka miesięcy i od tej pory Sąd Najwyższy kilkukrotnie wydał własne rozstrzygnięcia w przedmiocie wypłat ryczałtów noclegowych kierowcom. Można, więc pokusić się o pierwsze wnioski i podsumowania.

II. Analiza orzeczeń SN po wyroku TK

Gdyby oceniać skuteczność podjęcia inicjatywy kasacyjnej do TK przez pryzmat ostatniego orzecznictwa SN, to trzeba byłoby je uznać za totalne fiasko, bowiem linia orzecznicza SN nie uległa zmianie nawet w najmniejszym stopniu i jest dokładnie taka sama jak przed orzeczeniem TK. Wyrok TK w pewnym stopniu wręcz pomógł Sądowi Najwyższemu w wydawaniu orzeczeń zasądzających ryczałty noclegowe, ponieważ TK przesądził, iż kierowcy przebywają w podróży służbowej. Nawiasem mówiąc, TK uczynił to w wyjątkowo powierzchowny sposób, nie odnosząc się do pełnej treści definicji legalnej podróży służbowej. TK pominął okoliczności, iż art. 2 pkt. 7 UoCzPK wiąże podróż służbową jedynie z „przewozem drogowym”, a jak wiadomo, istnieje definicja legalna tej instytucji prawnej – zawężona do dróg publicznych. Więcej na ten temat można przeczytać w publikacji Czy ryczałt noclegowy jest nienależny jeśli został odebrany na prywatnym parkingu?”1 Pomijając tę okoliczność, TK dał „zielone światło” do oceny, iż kierowcom, co do zasady świadczenia noclegowe i diety są należne, ponieważ przebywają w podróży służbowej. Na tej podstawie SN wydał po orzeczeniu TK szereg wyroków, niekorzystnych dla pracodawców. W szczególności należy przywołać wyrok I PK 300/15 (rozstrzygający w sprawie), oddalający skargę kasacyjną pracodawcy, a więc de facto skutkujący zasądzeniem na rzecz kierowcy ryczałtów noclegowych. Podobnie można ocenić pozostałe orzeczenia SN (nierozstrzygające w sprawie) odsyłające sprawy do ponownego rozpoznania.2 Z kontekstu rzeczonych orzeczeń wprost wynika, iż SN wskazuje konieczność zasądzenia wypłaty ryczałtów noclegowych na podstawie uregulowań wewnątrzzakładowych. SN skierował bowiem sprawy do ponownego rozpoznania nie dlatego, że uważa, iż ryczałty kierowcom się nie należą, lecz dokładnie odwrotnie – uważa, że są one należne i nakazał sądom powszechnym dokonanie jedynie analizy zapisów wewnątrzzakładowych, celem ustalenia w jakiej kwocie ryczałty powinny zostać zasądzone. W przedmiotowych sprawach nie ma, więc pytania „czy” lecz „ile” sądy zasądzą ryczałtów na rzecz kierowców. Niestety, wyrok TK nie zatrzymał niekorzystnego orzecznictwa Izby Pracy SN i nie zmienił jego linii orzeczniczej.

III. Kwantyfikatory warunkujące dopuszczalność wypłaty ryczałtów noclegowych

Przed dokonaniem oceny wydanych przez SN niekorzystnych dla przewoźników orzeczeń, należy dla porządku i lepszego zrozumienia, usystematyzować podstawowe informacje, co do zasad wypłaty świadczeń z tytułu podróży służbowych.

Zasadność wypłaty ryczałtów noclegowych (a także diet) uwarunkowana jest od dwóch podstawowych czynników:

a) kierowca musi przebywać w podróży służbowej,

b) musi istnieć delegacja rangi ustawowej (z Kodeksu pracy) do wypłat ryczałtów na zasadach określonych w rozporządzeniu MPiPS.

Aby więc pracodawca posiadał obowiązek do wypłaty ryczałtów noclegowych, muszą wystąpić kumulatywnie oba wskazane elementy:

– podróż służbowa,

– delegacja ustawowa do rozporządzenia.

Aby pracodawca posiadał fakultatywne (dobrowolne) uprawnienie do wypłaty ryczałtów noclegowych za pomocą zapisów w wewnątrzzakładowych źródłach prawa, muszą wystąpić kumulatywnie aż trzy elementy:

– podróż służbowa,

– delegacja ustawowa do rozporządzenia,

– ustawowe uprawnienie do uregulowania wypłaty świadczeń w regulaminie lub innym wewnątrzzakładowym źródle prawa.

Niekiedy wyrażany jest mylny pogląd się, że po orzeczeniu TK K 11/15 niejako automatycznie istnieje podstawa do wypłaty ryczałtów noclegowych, ponieważ TK stwierdził, że w związku z uchwaleniem przez ustawodawcę autonomicznej definicji podróży służbowej kierowców w art. 2 pkt 7 ucpk rozbieżności nie dotyczą już kwestii, czy kierowcy jako pracownicy mobilni znajdują się w podróży służbowej. Kwestia ta została przesądzona przez ustawodawcę i sądy są zobowiązane ją stosować”.3 Talka ocena nie jest w pełni prawdziwa, ponieważ odnosi się tylko do jednego z dwóch lub trzech wskazanych powyżej koniecznych przesłanek, warunkujących dopuszczalność wypłaty ryczałtów noclegowych.

IV. Brak podstawy do obowiązku wypłaty ryczałtu noclegowego po orzeczeniu TK

Warto pamiętać, że w przypadku pracodawców, którzy nie posiadają wewnątrzzakładowych źródeł prawa (lub co prawda posiadają np. regulaminy, lecz nie uregulowali w nich zasad wypłaty ryczałtów), musi wystąpić u s t a w o w a podstawa prawna do wypłaty ryczałtów noclegowych na zasadach i w kwocie wynikającej z rozp. MPiPS z 2013r. Podstawą taką, aż do wyroku TK, był art. 775 § 2 k.p. Przepis ten jednak został wyeliminowany zakresowo z porządku prawnego pracodawców branży transportu drogowego. Z tego wynika brak podstawy prawnej nakładającej na pracodawcę obligu prawnego wypłaty ryczałtu noclegowego oraz brak „łącznika”, czyli źródła rangi u s t a w o w e j, delegującego do wypłaty ryczałtów w wymiarze i na zasadach wynikających z rozporządzenia MPiPS z 2013r. TK we wcześniejszych uzasadnieniach orzeczeń U 3/97 i U 6/97, rozstrzygnął o niedopuszczalności uregulowań w akcie prawnym rangi rozporządzenia, bez delegacji z aktu rangi ustawowej. Tak, więc uregulowania rangi rozporządzenia są wiążące tylko o ile posiadają źródło swej delegacji rangi ustawowej, a tej brak po uznaniu art. 775 § 2 przez TK za niekonstytucyjny zakresowo.

V. Brak możliwości dobrowolnej wypłaty ryczałtu noclegowego po orzeczeniu TK

Analogicznie ma się sytuacja do fakultatywnej możliwości (uprawnienia) uregulowania ryczałtów noclegowych w wewnątrzzakładowych źródłach prawa pracy. Wbrew różnym optymistycznym poglądom niektórych komentatorów, nie można niestety w sposób odpowiedzialny zaakceptować możliwości dobrowolnego uregulowania w regulaminach wypłaty ryczałtów noclegowych. Podobnie, bowiem jak w poprzednim wypadku dla dopuszczalności wypłaty przedmiotowego świadczenia, musi istnieć podstawa prawna rangi u s t a w o w e j, pozwalająca uregulować przedmiotowe świadczenie w regulaminie. Tymczasem przepisy z art. 775 § 3 i 5 k.p., zostały wyeliminowane zakresowo z porządku prawnego orzeczeniem TK. Potwierdził to wielokrotnie SN w uzasadnieniu orzeczenia I PK 300/15 (!)4 Sprawa ta jest przesądzona i wbrew najróżniejszym nieodpowiedzialnym opiniom, nie może podlegać poważnej dyskusji. Trudno bowiem podważać fakty.

W związku z powyższym wyrok TK, także w omówionych zakresach, wywołał niekorzystne skutki dla pracodawców i trzeba to sobie uczciwie powiedzieć, bez doszukiwania się winnych tej sytuacji.

VI. Skutki dotyczące opodatkowania i oskładkowania ryczałtów noclegowych

W konsekwencji wyrok TK wywołuje również określone reperkusje związane z opodatkowaniem i oskładkowaniem ryczałtów, ponieważ art. 21 ust. 1 pkt. 16) Ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz § 2 pkt. 15) rozp MPiPS z 1998r., uzależniają możliwość zwolnienia przedmiotowych świadczeń z oskładkowania i opodatkowania wyłącznie w kwotach i na warunkach wynikających z rozporządzenia – do którego po orzeczeniu TK brak delegacji ustawowej.5 Brak, więc podstawy do zwolnienia z oskładkowania i opodatkowania przedmiotowych roszczeń, ponieważ wyrok TK uznał zakresową niekonstytucyjność przepisu ustawowego, stanowiącego „łącznik” z rozporządzeniem MPiPS z 2013r.

Tak więc także i w tym obszarze wyrok TK K 11/15, wywołuje niekorzystne skutki.

VII. Ignorancja wyroku TK przez SN

SN ignoruje orzeczenie TK, pod pozorem rzekomej akceptacji dla jego rozstrzygnięć. Zagadnienie to dokładnie zostało opisane w opracowaniu: „Glosa do orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego K 11/15 w kontekście orzeczenia Sądu Najwyższego, I PK 300/15”. SN przy zachowaniu wszelkich pozorów „naukowości” własnych wywodów ocenił de facto, iż orzeczenie TK nie ma żadnego zastosowania dla rozstrzygnięć dotyczących wypłaty ryczałtów noclegowego. SN w tym zakresie dokonuje wielu alogicznych i sprzecznych z zasadami wykładni prawa i orzecznictwa ekwilibrystyk retorycznych, w celu uzasadnienia tego, czego uzasadnić się nie da – czyli, że po orzeczeniu TK, nadal kierowcom należne są ryczałty noclegowe. Więcej na ten temat można przeczytać w przywołanej glosie: http://kancelariaprawnaviggen.pl/glosa-do-orzeczenia-trybunalu-konstytucyjnego-k-1115-w-kontekscie-orzeczenia-sadu-najwyzszego-i-pk-30015/.

W wyniku niezmienionej linii orzeczniczej SN, dopełnił się dramat pracodawców środowiska transportowego i wnioskodawcy skargi kasacyjnej w zakresie skutków orzeczenia TK.

Nie dość, że orzeczenie wywołało już ogromny zamęt na płaszczyźnie opodatkowania i oskładkowania ryczałtów noclegowych (czego wyrazem było stanowisko MRPiPS6 7) oraz, w mojej ocenie wyeliminowało możliwość wypłaty przedmiotowego świadczenia jako zwolnionego z oskładkowania także w przyszłości, to na dodatek SN całkowicie ignoruje skutki wyroku TK i nadal zasądza wypłatę ryczałtów bezpośrednio z wyeliminowanego zakresowo z systemu prawnego art. 775 § 2 k.p.

Oczywiście, uczciwie trzeba przyznać, że wnioskodawca skargi do TK nie mógł wiedzieć, iż SN będzie emitował orzeczenia sprzeczne z rezultatem interpretacyjnym” wyroku TK, polegającym na niedopuszczalności wypłaty kierowcom międzynarodowego transportu drogowego ryczałtów noclegowych (obligatoryjnie lub fakultatywnie), pogwałceniem wszelkich zasad orzecznictwa, wykładni prawa itp. (o czym więcej w glosie: http://kancelariaprawnaviggen.pl/glosa-do-orzeczenia-trybunalu-konstytucyjnego-k-1115-w-kontekscie-orzeczenia-sadu-najwyzszego-i-pk-30015/).

VIII. Podsumowanie

Niezależnie od intencji wnioskodawcy skargi, faktem jest, iż środowisko pracodawców w transporcie de facto nic nie „ugrało” orzeczeniem TK, a wręcz odwrotnie – wyszło jeszcze bardziej osłabione.

Prawdą jest, że niektórzy pracodawcy mogą być zadowoleni, ponieważ w niektórych przypadkach sądy oddaliły powództwo lub kierowcy wycofali roszczenie (co może rodzić zupełnie różne skutki procesowe). Natomiast, co do zasady niestety SN utrzymał linię orzeczniczą o konieczności zasądzania ryczałtów pomimo wyroku TK, co jest porażką branży TSL.

Ponadto brak jest bezpiecznej podstawy do legalnego wypłacania ryczałtów noclegowych zwolnionych z oskładkowania i opodatkowania, co jest kolejną porażką branży transportowej wynikającą z orzeczenia TK.

Brak jest, więc składnika, którym pracodawcy mogli legalnie i tanio uzupełnić płacę minimalną pracowników delegowanych do innych krajów (Niemiec, Francji, Austrii, Holandii) i to jest trzecia „przegrana” pracodawców wynikająca z wyroku TK.

Dodatkowo TK zasugerował konieczność uregulowania wypłaty ryczałtów noclegowych w ramach nowelizacji, uwzględniającej szerokie konsultacje społeczne, w których udział biorą przedstawiciele związków zawodowych pracowników. Z sygnalizowanych kierunków zmian wynika wprost, że część świadczeń z tytułu podróży służbowych zostanie ubruttowiona, co wprost wpłynie na znaczący i stały wzrost kosztów polskiego transportu i zmniejszy jego konkurencyjność. Jest to czwarty – obiektywnie niekorzystny skutek dla pracodawców wynikający z wyroku TK.

Oczywiście, można robić tzw. „dobrą minę do złej gry”. Można wmawiać środowisku, że „to nie tak”, można „czarować” całe środowisko pięknymi uśmiechami na spotkaniach w Ministerstwie, można mieć pretensje do całego otoczenia, które uczciwie prezentuje skutki orzeczenia TK, ale fakty są jednoznaczne. Fakt jest np. taki, że po orzeczeniu TK, ZUS odmawia zajęcia jednoznacznego stanowiska, iż świadczenia z tytułu ryczałtów noclegowych nie stanowią podstawy oskładkowania – co jest bardzo symptomatyczne.

Podczas konferencji na Uczelni Łazarskiego adresowanej do sędziów, przedstawicieli branży TSL i naukowców prawa pracy, sędzia Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu, oceniając aspekty związane z opodatkowaniem ryczałtów noclegowych (przy hipotetycznym założeniu, że będzie można je wypłacać), przywołała między innymi na § 2 pkt 16) rozp. MPiPS z 1998r8 jako podstawę prawną oskładkowania – co jest niebezpiecznym dla pracodawców poglądem. Przywołaną podstawę prawną trudno jest zaakceptować, ponieważ (w mojej ocenie) odwołuje się ona wyłącznie do przypadków oddelegowania pracownika do pracy do 3 miesięcy w roku do oddziału pracodawcy poza granicami Polski (art. 42 ust. 4 k.p.) i wiąże się z koniecznością oskładkowania ryczałtów noclegowych. W tej sytuacji pozwoliłem sobie dwukrotnie dopytać panią sędzię o zasadność przytoczenia przedmiotowego przepisu i po krótkiej konsultacji wskazana została inna podstawa prawna oskładkowania (w mojej ocenie tym razem prawidłowa) – czyli § 2 pkt, 15) przedmiotowego rozporządzenia. Różnica jest zasadnicza, ponieważ § 2 pkt, 15) rozp. MPiPS z 1998 r. pozwala na całkowite zwolnienie z oskładkowania ryczałtów noclegowych. Trudno ocenić, czy miała miejsce zwykła omyłka, czy też był to przejaw pewnej szerszej koncepcji prezentowanej przez sądy pracy i ubezpieczeń społecznych – co było niezmiernie niebezpieczne dla środowiska pracodawców transportowych. Należy, więc de lege ferenda w procesie nowelizacyjnym doprecyzować przedmiotową kwestię, aby kolejny aspekt w przyszłości nie stał się źródłem roszczeń ZUS (za 10 lat wstecz).

Jak widać, przedmiotowe zagadnienie jest niezwykle złożone i wymagające profesjonalnego, uczciwego i wręcz holistycznego potraktowania.

Niestety, co stwierdzam z dużą przykrością, w pełni potwierdziły się wcześniej prezentowane prognozy, iż SN będzie kontynuował linię orzeczniczą zmierzającą do zasądzania ryczałtów noclegowych. Taka sytuacja wydaje się być jednak przejawem oparcia wyroków na wtórnej niekonstytucyjności, co w mojej ocenie jest niedopuszczalne. Należy, więc wyrazić stanowczy i otwarty sprzeciw wobec orzecznictwa SN, pomijającego istotę rozstrzygnięcia Trybunału Konstytucyjnego.

 

 

2 Orzeczenia w sprawach – sygn. SN I PK 1/15, II PK 395/15.

3TK K 11/15 uzasadnienie s. 53.

4SN, I PK 300/15 np.: s.14 i 15.

5 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 roku w sprawie szczególnych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe, które stanowi, iż: §2 Podstawy wymiaru składek nie stanowią następujące przychody: „15) należności z tytułu podróży służbowych – do wysokości określonej w odrębnych przepisach (…)”. Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych,stanowiąca w Rozdziale 3 „Zwolnienia przedmiotowe”, że: „Art. 21. 1. Wolne od podatku dochodowego są: 16) diety i inne należności za czas: a) podróży służbowej pracownika (…) – do wysokości określonej w odrębnych (…) przepisach wydanych przez ministra właściwego do spraw pracy w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej, z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju oraz poza granicami kraju, z zastrzeżeniem ust. 13”.

8 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 roku w sprawie szczególnych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe.

 

Niniejszy dokument podlega ochronie prawnej na mocy ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (ustawa z dnia 4 lutego 1994 r., Dz. U. 06.90.631 z późn. zm.).

Oceń artykuł

Poprzedni artykułJak reagować na najczęstsze wymówki klientów płacących po terminie?
Następny artykułMajowe ograniczenia w ruchu ciężarowym
Autor ponad 250 publikacji prawnych dotyczących w szczególności: europejskiego prawa pracy i ubezpieczeń społecznych mobilnych pracowników „delegowanych”, elementów prawa podatkowego pracowników -„rezydentów”, europejskich regulacji dot. okresów prowadzenia pojazdów, przerw i odpoczynków kierowców, międzynarodowego prawa użytkowania tachografów, prawa przewozowego, prawa mocowania ładunków, prawa przewozu ładunków szybko psujących się, prawa przewozu, materiałów niebezpiecznych, krajowego i unijnego prawa przewozu osób, międzynarodowych reguł handlowych Incoterms 2010, prawa administracyjnego branży TSL, elementów prawa ruchu drogowego.

2 KOMENTARZE

    • Może Pan wsiądzie za stery ciężarówki?Pozna Pan życie to przestanie Pan głosić teorie!Nigdy teoria nie wygra z praktyką!

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Proszę wpisać swój komentarz!
Proszę podać swoje imię tutaj