Autor publikacji: Dr Mariusz Miąsko Prezes Kancelarii Prawnej Viggen sp.j.
Dlaczego część orzeczeń lekarskich jest nieważna? Wskutek zaniechania oraz niedopatrzenia znaczna część polskich kierowców utraciła już prawo do wykonywania zawodu. Proces ten nieustannie (z każdym dniem) pogłębia się – często bez świadomości pracodawców oraz samych kierowców. W skutek braku stosownej nowelizacji, kierowcy nie mają możliwości odtworzenia prawa do
wykonywania zawodu.
Wydaje się, że kolejny raz ustawodawca naraża przewoźników na niezawinione poważne konsekwencje. Niestety, brak jest uregulowania pozwalającego przewoźnikowi na dostosowanie dokumentów wymaganych przepisami ustawy o transporcie drogowym. Z drugiej strony Ustawa o transporcie drogowym z dnia 6 września 2001 (Dz.U. z 2007 Nr 125, Poz. 874, ze zm.) nakłada na właścicieli firm transportowych obowiązek posiadania w dokumentacji pracowniczej kierowców kopii orzeczeń: lekarskich i psychologicznych (art. 39l ust. 1 pkt 3b).
Kwestia orzeczeń psychologicznych została uregulowana przepisami
wykonawczymi w postaci Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 11 września 2007 (DzU. 2007 Nr 178, Poz. 1264), które zawiera stosowny wzór skierowania na badania psychologiczne kierowców oraz wzór orzeczenia psychologicznego dlatego kwestia orzeczeń psychologicznych nie budzi żadnych wątpliwości.
Natomiast w stosunku do orzeczeń lekarskich stwierdzających istnienie lub brak przeciwwskazań zdrowotnych do wykonywania pracy na stanowisku kierowcy nie określono aktualnych i stosownych wzorów skierowania ani orzeczenia.
Ustawa o transporcie drogowym w art. 39 j ust. 2 wskazuje, że badania lekarskie powinny być wykonywane w zakresie i na zasadach określonych w Kodeksie Pracy.
W związku z faktem, że przewoźnik ma obowiązek przechowywać ORZECZENIA lekarskie, a lekarze wystawiają w większości ZAŚWIADCZENIA, rodzi to ryzyko wystąpienia szeregu konsekwencji w postaci:
a) nałożenia przez ITD kary w wysokości 500 zł za każdy brak odpowiedniego dokumentu czyli za brak orzeczenia,
b) odpowiedzialności karnej przedsiębiorcy wynikającej z powierzenia zadań kierowania pojazdem osobie, która nie posiada predyspozycji zdrowotnych do kierowania pojazdem,
c) dodatkowo należy zauważyć, że w stosunku do osoby, która wystawiła kierowcy „zaświadczenie o spełnieniu wymogów” może być postawiony zarzut poświadczenia nieprawdy na dokumencie – art. 271 kk. §1 mówi: „(…) osoba uprawniona do wystawienia dokumentu, która poświadcza w nim nieprawdę co do okoliczności mającej znaczenie prawne, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5”,
d) zagrożenie odmowy wypłaty przez ubezpieczyciela odszkodowania za pojazd, który uległ zniszczeniu w wypadku jeśli prowadziła nim osoba nie spełniająca wymogów do prowadzenia pojazdu.
Waga posiadania przez kierowcę orzeczenia lekarskiego jest równa posiadaniu prawa jazdy, ponieważ oba te dokumenty uprawniają do wykonywania zawodu kierowcy o na określonym pojeździe i bez któregokolwiek z tych dokumentów kierowca nie ma prawa do wykonywania zawodu kierowcy. Kluczowym w tej kwestii aktem prawnym jest Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dn 07.01.2004 w sprawie badań lekarskich kierowców (…) Dz.U.2004 Nr 2 Poz. 15 –
które zawiera wzór takiego orzeczenia lekarskiego wymagany dla kierowców. Sprawa jednak się komplikuje z powodu wskazania w orzeczeniu lekarskim właściwej podstawy prawnej do jego wydania, tj, art. 122 Ustawy z dnia 20 czerwca 1997 Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. Z 2003 Nr 58 Poz 515, ze zm), w którym czytamy: „Art.122.1.Badaniu lekarskiemu przeprowadzanemu w celu stwierdzenia istnienia lub braku przeciwwskazań zdrowotnych do kierowania pojazdem podlega (wyłącznie):
1)osoba ubiegająca się o wydanie prawa jazdy;
2)osoba ubiegająca się o przywrócenie uprawnienia do kierowania pojazdem
cofniętego ze względu na stan zdrowia;
3) kierujący pojazdem skierowany przez organ kontroli ruchu drogowego, jeżeli:
a) uczestniczy w wypadku drogowym, w następstwie którego jest śmierć innej osoby lub ciężki uszczerbek na jej zdrowiu,
b) kierował pojazdem w stanie nietrzeźwości lub po użyciu środka działającego podobnie do alkoholu;
4) kierujący pojazdem skierowany decyzją starosty w przypadkach nasuwających zastrzeżenia co do stanu zdrowia;
5) osoba niepełnosprawna posiadająca prawo jazdy lub pozwolenie do kierowania tramwajem, skierowana decyzją starosty na podstawie zawiadomienia powiatowego lub wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o stopniu niepełnosprawności;
6) kandydat na instruktora lub egzaminatora osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami.”
Katalog ten nie zawiera przypadku w którym kierowcy wygasa (z uwagi na naturalny upływ czasu) ważność wcześniej wydanego orzeczenia lekarskiego lub świadectwa kwalifikacji i istnieje potrzeba uzyskania kolejnego ważnego orzeczenia.
Powstaje więc pytanie na jakim formularzu lekarz powinien w takiej sytuacji wystawić orzeczenie poświadczające brak przeciwwskazań dla kierowcy czynnego zawodowo?
Praktyka dowodzi, że uprawnieni lekarze często stosują „zwykłe” zaświadczenia do badań profilaktycznych, określone ROZPORZĄDZENIU MINISTRA ZDROWIA I OPIEKI SPOŁECZNEJ z dnia 30 maja 1996 r.w sprawie przeprowadzenia badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy. (Dz U 1996, Nr 69, Poz 332) wówczas pracodawca musi zwrócić szczególną uwagę, czy takie zaświadczenie zawiera odpowiednie dane, takie same jak orzeczenie, a mianowicie:
1. kategorie prawa jazdy – wymagane przy orzeczeniu lekarskim do uzyskania świadectwa kwalifikacji – zgodnie z jego wzorem lub przy badaniu profilaktycznym w sytuacji, gdy poprzednie orzeczenie nie jest aktualne. Tu należy zwrócić uwagę na rodzaj stanowiska pracy – jaki pracodawca wpisuje na skierowaniu na badania, gdyż takie stanowisko pracy ma obowiązek uwzględnić lekarz przy wydawaniu odpowiedniego orzeczenia, zgodnie z § 2 pkt 5 „5. Badanie profilaktyczne kończy się orzeczeniem lekarskim stwierdzającym:
1) brak przeciwwskazań zdrowotnych do pracy na określonym stanowisku pracy lub
2) przeciwwskazania zdrowotne do pracy na określonym stanowisku pracy” w związku z § 4 pkt 1 i 2 pkt 3.
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA I OPIEKI SPOŁECZNEJ z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzenia badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy. (Dz U 1996, Nr 69, Poz 332) § 4 pkt 1 i 2 ppkt 3: „§ 4. 1. Badanie profilaktyczne przeprowadza się na podstawie skierowania wydanego przez pracodawcę.
2. Skierowanie, o którym mowa w ust. 1, powinno zawierać:
1) określenie rodzaju badania profilaktycznego, jakie ma być wykonane,
2) w przypadku osób przyjmowanych do pracy lub pracowników przenoszonych na inne stanowiska pracy – określenie stanowiska pracy, na którym osoba ta ma być zatrudniona; w tym przypadku pracodawca może wskazać w skierowaniu dwa lub więcej stanowisk pracy, w kolejności odpowiadającej potrzebom zakładu,
3) w przypadku pracowników – określenie stanowiska pracy, na którym pracownik jest zatrudniony,
4) informacje o występowaniu na stanowisku lub stanowiskach pracy, o których mowa w pkt 2 i 3, czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciążliwych oraz aktualne wyniki badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, wykonanych na tych stanowiskach.”
2.data następnego badania,
3. pieczęć lekarza uprawnionego o treści: „imię i nazwisko lekarz uprawniony do badań lekarskich osób kierujących pojazdami nr zaświadczenia….. wydanego przez Wojewodę….”
4. pieczęć lekarza uprawnionego do badań profilaktycznych.
Jeżeli w przypadku kontroli przez ITD na drodze lub w siedzibie przedsiębiorstwa, stwierdzony zostanie brak odpowiedniego orzeczenia lekarskiego – zwrócić uwagę należy na fakt, że katalog kar (załącznik do Ustawy o transporcie drogowym dnia 6 września 2001) wyraźnie wskazuje:
1.7
Wykonywanie transportu drogowego lub przewozu na potrzeby
własne z naruszeniem obowiązku wyposażenia kierowcy w odpowiednie dokumenty 500
1.8
Wykonywanie transportu drogowego lub przewozu na potrzeby własne z naruszeniem warunków dotyczących dokumentacji pracy kierowcy w zakresie:
1. kierowania kierowcy na badania lekarskie lub psychologiczne 500
2. prowadzenia wymaganej dokumentacji dotyczącej pracy Kierowcy 500
A więc nie wymienia się wprost kary za „brak orzeczenia”. W takich okolicznościach należy wyjaśnić co to są „odpowiednie dokumenty” lub „dokumentacja w zakresie kierowania kierowcy na badania lekarskie lub psychologiczne”. Skoro Ustawa o transporcie drogowym z jednej strony w art. 39 l nakłada na przewoźnika obowiązek posiadania kopii orzeczeń, a z drugiej w art. 39 j ust. 2 odsyła do Kodeksu Pracy w zakresie badań lekarskich i katalog kar nie wymienia „braku orzeczenia”, tak więc przyjąć można, że organy kontrolne ITD poza orzeczeniami lekarskimi powinny również respektować zaświadczenia lekarskie zawierające kompletne dane. Ewentualny zarzut ITD, że zamiast orzeczenia kierowca posiada zaświadczenie (spełniające wszystkie wymogi formalne zgodnie z Ustawą o transporcie drogowym) można skutecznie odeprzeć. Ten pogląd ma dodatkowe uzasadnienie w fakcie, że zgodnie z art. 229 § 8 KP Minister Zdrowia wydał Rozporządzenie, ale nie określił odrębnego wzoru orzeczenia na okoliczność kontynuacji uprawnień do kierowa pojazdem kierowców.
W praktyce jednak przewoźnik często napotyka na bardzo poważny problem z uwagi na to, że znaczna część lekarzy (powołując się na obowiązujący stan prawny) odmawia wydawania zaświadczeń lekarskich zaopatrzonych w zapis informujący, że pracownik spełnia wymagania do pracy w charakterze kierowcy pojazdem, do którego
niezbędne jest posiadanie prawa jazdy konkretnej kategorii: np.: C, D. Bez zapisu uszczegóławiającego kategorię prawa jazdy nie będziemy mieli do czynienia z orzeczeniem a jedynie zaświadczeniem a więc pracownik nie będzie miał prawa do wykonania zawodu kierowcy bo nie będzie posiadał podstawowego dokumentu uprawniającego do wykonywania zawodu kierowcy.
Naszym zdaniem lekarz może, ale (jak wykazaliśmy powyżej) zgodnie z obowiązującym stanem prawnym nie musi wydawać orzeczenia. Ponieważ nie ma takiego obowiązku, to też znaczna część lekarzy nie wystawia orzeczenia – a jedynie zaświadczenie – i nie można mieć o to pretensji.
Reasumując, ustawowym obowiązkiem przewoźnika jest posiadanie zgodnie z art. 39l ust.1 pkt. 3 lit. b) ustawy o transporcie drogowym w dokumentacji pracowniczej kierowców kopii orzeczeń lekarskich i psychologicznych, a w przypadku wystawienia przez lekarza zaświadczenia lekarskiego, musi ono spełniać wszelkie wymogi formalne orzeczenia.
Na chwilę obecną niespójny stan prawny pozwala kierowcom, którym wygasły uprawnienia wynikające z orzeczenia lekarskiego na odnowienie uprawnień jedynie na podstawie Zaświadczenia. A w razie konieczności powoływanie się na zapis ROZPORZĄDZENIA MINISTRA ZDROWIA I OPIEKI SPOŁECZNEJ z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzenia badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy,
że: „§ 3. (…) 4. Orzeczenia lekarskie są wydawane w formie zaświadczeń (…)”
Po stronie organizacji reprezentujących przewoźników leży ogromna
odpowiedzialność, aby zabezpieczyć ich interesy poprzez przeprowadzenie pilnej nowelizacji rozporządzenia Ministra Zdrowia z dn. 07.01.2004r. w sprawie badań lekarskich kierowców i osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami.
W innym przypadku może się okazać, że skala problemu urośnie do tak dużych rozmiarów, że może pogłębić poziom niedoboru kierowców na rynku.
Niniejszy dokument podlega ochronie prawnej na mocy ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (ustawa z dnia 4 lutego 1994 r., Dz. U. 06.90.631 z późn. zm.).
