Jaką wartość towaru zadeklarować w kontekście odpowiedzialności odszkodowawczej przewoźnika? Zagadnienie prawne dotyczące tematyki deklaracji wartości towaru oraz związana z tym kwestia odpowiedzialności odszkodowawczej przewoźnika z uwagi na daleko idące konsekwencje płynące z tego faktu dla przewoźnika, stanowi niezwykle ważną materię, wymagającą szczegółowego wyjaśnienia jej na kilku płaszczyznach.
W myśl ogólnej zasady, zgodnie z art. 23 Konwencji o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR) i Protokół podpisania, sporządzone w Genewie 19 maja 1956 r z dnia 19 maja 1956 r. (Dz.U. 1962 Nr 49, poz. 238),
1. Jeżeli na podstawie postanowień niniejszej Konwencji przewoźnik obowiązany jest zapłacić odszkodowanie za całkowite lub częściowe zaginięcie towaru, odszkodowanie to oblicza się według wartości towaru w miejscu i w okresie przyjęcia go do przewozu.
2. Wartość towaru określa się według ceny giełdowej lub w razie jej braku według bieżącej ceny rynkowej, a w braku jednej i drugiej – według zwykłej wartości towarów tego samego rodzaju i jakości.
3.Odszkodowanie nie może jednak przekraczać 8,33 jednostki rozrachunkowej za 1 kilogram brakującej wagi brutto.
Jak wynika z powyższego, zgodnie z zapisami Konwencji CMR odpowiedzialność odszkodowawcza przewoźnika za całkowite lub częściowe zaginięcie towaru jest ograniczona do 8,33 jednostki rozrachunkowej za 1 kilogram brakującej wagi brutto.
Takie brzmienie pkt 3 wyżej wymienionego artykułu obowiązuje w Polsce od dnia 21.02.2011r. (w dniu 27 października 2010 r. został podpisany przez Prezydenta RP dokument ratyfikacyjny Protokołu do Konwencji o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR), sporządzonego w Genewie dnia 5 lipca 1978 r.).
Jednak przepis art. 24 Konwencji daje nadawcy możliwość zadeklarowania w liście przewozowym za umówioną dodatkową opłatą wartości towaru przekraczającą granicę wymienioną w ustępie 3 artykułu 23 i w tym przypadku – kwota zadeklarowana zastępuje opisaną wyżej granicę odpowiedzialności.
Art. 23. 6. Wyższego odszkodowania można żądać jedynie w przypadku zadeklarowania wartości towaru lub zadeklarowania specjalnego interesu w jego dostawie, zgodnie z artykułami 24 i 26.
Artykuł 24 stanowi, że nadawca może zadeklarować w liście przewozowym za umówioną dodatkową opłatą wartość towaru przekraczającą granicę wymienioną w ustępie 3 artykułu 23 i w takim przypadku kwota zadeklarowana zastąpi opisaną wyżej granicę odpowiedzialności przewoźnika.
Jednak aby taka deklaracja wywołała przewidziane dla niej skutki prawne, muszą zostać spełnione następujące przesłanki:
-deklaracja musi być zawarta w liście przewozowym
-umieszczenie deklaracji winno zostać uzgodnione z przewoźnikiem, któremu z tego tytułu przysługuje dodatkowe wynagrodzenie.
O konieczności uzgodnienia pomiędzy stronami (nadawcą a przewoźnikiem) zadeklarowania wartości towaru, świadczy choćby zawarty w przepisie zwrot „za umówioną dodatkową opłatą”.
Zgodnie z przepisami Konwencji, deklaracja wywołuje bardzo surowe konsekwencje, w postaci wyłączenia obowiązującego zgodnie z art. 23.3 limitu odpowiedzialności odszkodowawczej przewoźnika. Poprzez jej zawarcie, przewoźnik odpowiada do wysokości faktycznej wartości towaru, a nie jak w przypadku jej braku – maksimum do 8,33 jednostki rozrachunkowej za 1 kilogram brakującej wagi brutto.
Praktyka stosowania deklaracji wartości towaru, może jednak wywoływać istotną wątpliwość, czy aby deklaracja była skuteczna i wywołała zamierzone skutki prawne, rzeczywiście musi zostać zawarta stricte w liście przewozowym?
Otóż literalne brzmienie przepisu art. 24 Konwencji jasno określa, gdzie „deklaracja” winna zostać zawarta i zgodnie z jego brzmieniem- jest to list przewozowy, a nie jakiś inny dokument związany z wykonaniem danego zadania przewozowego.
W praktyce zdarzają się jednak sytuacje, że zadeklarowanie wartości towaru wynika nie z listu przewozowego, a np. ze zlecenia transportowego lub innego dokumentu świadczącego o zawarciu umowy przewozu i tutaj czasami może pojawić się problem. Szczególnie w sytuacjach gdzie z dokumentów innych niż list przewozowy będzie wynikało, że nadawca zadeklarował wartość towaru, a druga strona, przyjmując zlecenie potwierdziła ten fakt, mimo, że wynika on z innego dokumentu niż list przewozowy.
Należy wiedzieć, że przyjęcie zlecenia, gdzie w liście przewozowym nadawca (działając w uzgodnieniu z przewoźnikiem) zadeklarował wartość towaru, wiąże się z przyjęciem na siebie przez przewoźnika odpowiedzialności do faktycznej wartości towaru i ograniczenie wynikające z art.23.3 konwencji nie ma wtedy zastosowania.
Dlatego też, analizując jasny i nie budzący żadnych wątpliwości interpretacyjnych przepis art.24, należy przyjąć, że brak jest podstaw do przyjęcia za skuteczne, dokonanie deklaracji towaru w innym dokumencie niż list przewozowy!!!
O takiej interpretacji powyższego przepisu świadczy zapis art. 23.6, zgodnie z którym:
„Wyższego odszkodowania można żądać jedynie w przypadku zadeklarowania wartości towaru lub zadeklarowania specjalnego interesu w jego dostawie, zgodnie z artykułami 24 i 26.”
Natomiast przytoczone poniżej, art. 24 jak również 26 jasno mówi o deklaracji dokonywanej w liście przewozowym.
Artykuł 24. Nadawca może zadeklarować w liście przewozowym za umówioną dodatkową opłatą wartość towaru przekraczającą granicę wymienioną w ustępie 3 artykułu 23 i w tym przypadku kwota zadeklarowana zastępuje tę granicę.
Artykuł 26. 1. Nadawca może ustalić wpisując do listu przewozowego za umówioną dodatkową opłatą kwotę specjalnego interesu w dostawie przesyłki na wypadek jej zaginięcia lub uszkodzenia, a także w razie przekroczenia umówionego terminu dostawy(…).
Jak wygląda kwestia deklaracja wartości towaru w prawie przewozowym?
Otóż, kwestia deklaracji wartości zgodnie z ustawą Prawo przewozowe z dnia 15 listopada 1984 r. (Dz.U. Nr 53, poz. 272), wygląda inaczej niż w świetle Konwencji CMR, zarówno pod względem możliwości jej dokonania, jak również skutków prawnych z niej wynikających.
Artykuł 40 w/w ustawy stanowi, że:
1. Jeżeli wartość przewożonych rzeczy nie wynika z rachunku sprzedawcy lub dostawcy ani z obowiązującego cennika, nadawca może zadeklarować ich wartość w liście przewozowym.
2. W razie deklarowania wartości przesyłki towarowej mają odpowiednie zastosowanie
przepisy art. 27 ust. 2 i 3.
Jak wynika z powyższego, w świetle prawa krajowego, nadawca ma prawo (ale nie obowiązek!) zadeklarowania wartości przewożonych rzeczy, tylko i wyłącznie, jeżeli ich wartość nie wynika z rachunku sprzedawcy lub dostawcy ani też z obowiązującego cennika.
Podkreślić należy, że podobnie jak to miało miejsce w przypadku przepisów Konwencji CMR, deklaracja musi zostać zawarta w liście przewozowym, ponieważ w przeciwnym razie będzie nieskuteczna.
W tym miejscu należy również zaznaczyć, że przepis art. 27.2.3 ustawy Prawo Przewozowe, daje przewoźnikowi prawo zweryfikowania zgodności deklarowanej przez nadawcę wartości z wartością rzeczywistą i w razie potrzeby, wniesienia stosownych zastrzeżeń (zaznaczając to w kwicie bagażowym).
Artykuł 27
2. Przewoźnik może sprawdzić zgodność deklarowanej wartości z rzeczywistą i w wypadku zastrzeżeń zaznaczyć to w kwicie bagażowym.
3. W razie sporu co do wysokości deklarowanej wartości przesyłki, podróżny może zażądać, aby jej wartość określił rzeczoznawca. Jeżeli deklarowana wartość przewyższa więcej niż o dwadzieścia procent wartość ustaloną przez rzeczoznawcę, koszty ekspertyzy ponosi podróżny.
Jak wygląda kwestia wypłaty odszkodowania przez ubezpieczyciela w świetle zapisów Konwencji CMR?
Z art. 24 Konwencji wynika, że deklarowanie wartości wiąże się z dodatkową opłatą, która spoczywa na nadawcy. Będzie to związane z dodatkową składką za ubezpieczenie.
Przewoźnik posiadający polisę OCP w ruchu międzynarodowym, z określoną sumą gwarancyjną, nie zawsze będzie miał zagwarantowaną wypłatę należnego odszkodowania w pełnej wysokości. Będzie to zależne od wartości przewożonego towaru oraz sumy gwarancyjnej wynikającej z posiadanej polisy (sytuacje mogą się kształtować bardzo różnie w zależności od faktycznej wartości towaru, jej zadeklarowania lub nie).
W przypadku przyjęcia do przewozu towaru o wartości przewyższającej kwotę określonej jako sumę gwarancyjną, ważnym jest aby przewoźnik dokonał tzw. „doubezpieczenia” swojej działalności i zapłacił dodatkową składkę.
Należy pamiętać, że w przypadku dokonania deklaracji wartości towaru przez nadawcę, to na nim spoczywa obowiązek uiszczenia tej dodatkowej opłaty.
REASUMUJĄC
Reasumując powyższe rozważania, mając na uwadze obowiązujące w tym temacie przepisy Konwencji, bezspornym jest, iż, deklaracji wartości towaru należy dokonywać w liście przewozowym, po wcześniejszym uzgodnieniu z przewoźnikiem dodatkowej opłaty, którą zobowiązany jest ponieść nadawca. Ponadto aby w pełni zabezpieczyć się przed ewentualną odmową wypłaty pełnego odszkodowania przez zakład ubezpieczeniowy, w przypadku przyjęcia do przewozu towaru o wartości przewyższającej kwotę określonej jako sumę gwarancyjną, ważnym jest aby przewoźnik dokonał tzw. „doubezpieczenia” swojej działalności i zapłacił dodatkową składkę (którą w przypadku dokonania deklaracji wartości pokrywa nadawca).
Dr Mariusz Miąsko
Kancelaria Prawna Viggen sp.j.
Niniejszy dokument podlega ochronie prawnej na mocy ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (ustawa z dnia 4 lutego 1994 r., Dz. U. 06.90.631 z późn. zm.).
